Μνήμη και Ανάκληση: 10 Εντυπωσιακά Δεδομένα που πρέπει να γνωρίζεις

Η ανθρώπινη μνήμη και ανάκληση δεν λειτουργεί σαν computer αλλά αυτό είναι που την κάνει πιο συναρπαστική για να την κατανοήσεις και να τη βιώσεις.

“Αν θυμόμασταν τα πάντα τότε στις περισσότερες περιπτώσεις θα ήμασταν τόσο άρρωστοι όσο αν δεν θυμόμασταν τίποτα” ~William James

Συχνά αναφέρεται πως ο άνθρωπος είναι το σύνολο των αναμνήσεών του. Η ικανότητα απομνημόνευσης και ανάκλησης είναι αυτό που σε κάνει αυτό που είσαι.

Ανεξάρτητα από αυτό, η μνήμη και η ανάκληση είναι γενικά ελάχιστα κατανοητή, γι’αυτό και πολλοί άνθρωποι λένε πως έχουν «κακές μνήμες». Αυτό εν μέρει συμβαίνει επειδή οι αναλογίες που πρέπει να μοιραστούμε – σαν τη μνήμη του υπολογιστή – δεν βοηθούν και πολύ. Η ανθρώπινη μνήμη και ανάκληση είναι πολύ πιο πολύπλοκη και ιδιόμορφη από τη μνήμη που βρίσκεται στα laptop, τα tablets και τα κινητά μας.

1. Η μνήμη δεν φθείρεται

Όλοι μας έχουμε βιώσει τη σύγχυση του να μη μπορούμε να ανακαλέσουμε ένα γεγονός από τη μνήμη μας. Μπορεί να είναι κάποιο όνομα, η γαλλική λέξη για το ‘Δημαρχείο’ ή το μέρος που έχουμε παρκάρει το αυτοκίνητό μας.

Οπότε φαίνεται προφανές πως οι μνήμες φθείρονται, όπως σαπίζει ένα φρούτο. Οι έρευνες όμως τεινουν να μην υποστηρίζουν αυτή την άποψη. Αντίθετα πολλοί ερευνητές πιστεύουν στο δεδομένο πως η μνήμη έχει απεριόριστη χωρητικότητα. Όλα αποθηκεύονται αλλά, χωρίς ‘πρόβες’ γίνεται όλο και πιο δύσκολη η πρόσβαση σε αυτές. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν είναι η μνήμη που χάνεται αλλά η ικανότητα να την ανακαλέσεις.

Αλλά τι συμβαίνει σε έναν εγκέφαλο που θυμάται τα πάντα αλλά δεν μπορεί να ανακαλέσει τα περισσότερα από αυτά; Ιδού τι συμβαίνει:

2. Το να ξεχνάς βοηθά τη μάθηση

Η ιδέα πως το να ξεχνάς βοηθά τη μάθηση ακούγεται κάπως περίεργο αλλά σκέψου με αυτό τον τρόπο: φαντάσου να έχεις δημιουργήσει έναν εγκέφαλο που θυμάται και να ανακαλεί τα πάντα. Όταν αυτός ο εκπληκτικός εγκέφαλος προσπαθήσει να θυμηθεί που έχεις παρκάρει το αυτοκίνητό σου, θα πρέπει στιγμιαία να ανακαλέσει όλες τις θέσεις parking που έχεις χρησιμοποιήσει και μετά να ξεκινησει να τις ταξινομεί έως την τελευταία.

Προφανώς το μοναδικό που σε ενδιαφέρει είναι η πιο πρόσφατη. Και αυτό ισχύει κατά κύριο λόγο για τις περισσότερες μνήμες μας. Τα πρόσφατα γεγονότα είναι συνήθως πολύ πιο σημαντικά από αυτά που έχουν συμβεί πολύ παλαιότερα.

Για να κάνεις αυτόν τον υπερ-εγκέφαλο γρηγορότερο και πιο χρήσιμο στον πραγματικό κόσμο, θα πρέπει να χτίσεις ένα σύστημα έκπτωσης των παλαιών, άχρηστων πληροφοριών. Στην πραγματικότητα βέβαια, όλοι μας έχουμε αυτόν τον υπερ-εγκέφαλο με το εκπτωτικό σύστημα: το ονομάζουμε ‘ξεχνώ’.

Γι’αυτό λοιπόν το να ξεχνάμε βοηθά στη μάθηση: Όσο οι λιγότερο σχετικές πληροφορίες γίνονται απροσπέλαστες, φυσικά μένουμε με την πληροφορία που είναι περισσότερο σημαντική για την καθημερινή μας επιβίωση.

3. Οι ‘χαμένες’ πληροφορίες μπορούν να επανέλθουν

Αυτή είναι μια άλλη όψη του γεγονότος πως οι μνήμες δεν χάνονται. Αυτή είναι η ιδέα πως, αν και οι μνήμες μπορούν να γίνουν λιγότερο προσπελάσιμες, μπορούν να ανακληθούν.

Ακόμα και τα πράγματα που δεν μπορείς να ανακαλέσεις για πολύ καιρό είναι ακόμα εκεί και περιμένουν να ξυπνήσουν. Πειράματα έχουν δείξει πως ακόμα και οι πληροφορίες που έχουν γίνει απροσπέλαστες για πολύ καιρό, μπορούν ακόμα να ανακληθούν. Πραγματικά ισχύει και η εκ νέου μάθηση είναι πιο γρήγορη από τη νέα πληροφορία.

Γι’αυτό το λόγο δεν ξεχνάς πώς να οδηγείς μια μηχανή αλλά αυτό δεν βρίσκει εφαρμογή μόνο στην ικανότητα οδήγησης αλλά και στη διαδικασία μνήμης-ανάκλησης.

4. Η ανάκληση μνημών τις μεταποιεί

Ωστόσο είναι θεμελιώδες της διαδικασίας μνήμης-ανάκλησης, η ιδέα πως η ανάκληση μεταποιεί τη μνήμη που ανακλήθηκε φαίνεται διαισθητικά λάθος. Πως γίνεται η μνήμη που ανακλήθηκε να έχει μεταποιηθεί;

Η μνήμη που ανακλήθηκε μπαίνει σε σοβαρή σύγκριση με άλλες μνήμες. Ας δώσω ένα παράδειγμα. Ας πούμε ότι ανατρέχεις σε κάποια συγκεκριμένα γενέθλια της παιδικής σου ηλικίας και θυμάσαι ένα διαστημόπλοιο Lego. Κάθε φορά που θα ανακαλείς τη μνήμη τα υπόλοιπα δώρα που δέχτηκες θα γίνονται συγκριτικά λιγότερο σημαντικά.

Η διαδικασία της ανάκλησης στην πραγματικότητα κατασκευάζει το παρελθόν ή τουλάχιστον τα κομμάτια του παρελθόντος που μπορείς να θυμηθείς.

Ωστόσο αυτή είναι μόνο η αρχή. Λανθασμένες μνήμες μπορούν να κατασκευαστούν κατά τη διαδικασία λάθος ανάκλησης του παρελθόντος. Πράγματι, ψυχολόγοι σε πειράματα έχουν ‘φυτέψει’ λανθασμένες μνήμες. Αυτό ενισχύει την γοητευτική ιδέα πως μπορούμε αποτελεσματικά να δημιουργήσουμε τους εαυτούς μας απλά διαλέγοντας ποιες μνήμες θα ανακαλούμε.

5. Η μνήμη είναι ασταθής

Το γεγονός πως η απλή πράξη της ανάκλησης μεταποιεί τη μνήμη σημαίνει πως είναι σχετικά ασταθής. Οι άνθρωποι όμως τείνουν να πιστεύουν πως η μνήμη είναι σχετικά σταθερή: Ξεχνάμε πως έχουμε ξεχάσει και έτσι πιστεύουμε πως δεν θα ξεχάσουμε στο μέλλον αυτό που γνωρίζουμε τώρα.

Αυτό σημαίνει πως οι μαθητές, συγκεκριμένα, υποτιμούν σε μεγάλο βαθμό το πόση προσπάθεια χρειάζεται για να διαθέσουν υλικό στη μνήμη. Και δεν είναι οι μόνοι. Αυτό οδηγεί στην…

6. Προκατάληψη της πρόβλεψης

Όλοι πρέπει να το έχουν βιώσει. Έχεις μία ιδέα τόσο σπουδαία που πιστεύεις πως είναι αδύνατο να την ξεχάσεις. Οπότε δεν μπαίνεις στον κόπο να την γράψεις. Σε δέκα λεπτά την έχεις ξεχάσει και δεν πρόκειται να γυρίσει πίσω.

Το ίδιο πράγμα συμβαίνει εργαστηριακά. Σε μία μελέτη των Koriat and Bjork (2005) άνθρωποι μάθαιναν ζευγάρια λέξεων όπως ‘φως-φωτιστικό’ και μετά τους ρωτούσαν πόσο πιθανό θεωρούν να απαντήσουν τη λέξη ‘φωτιστικό’ όταν τους δοθεί αργότερα η λέξη ‘φως’. Ήταν μαζικά υπερβέβαιοι και ο λόγος είναι η προκατάληψη της πρόβλεψης. Όταν τους δινόταν η λέξη ‘φως’ τους έρχονταν στο μυαλό όλες οι πιθανές λέξεις όπως ‘λάμπα’ ή ‘σκιά’ και η σωστή απάντηση δεν ήταν κοντά στις ανακλήσεις τους όπως είχαν προβλέψει.

7. Όταν η ανάκληση είναι εύκολη, η μάθηση είναι δύσκολη

Αισθανόμαστε έξυπνοι όταν ανακαλούμε κάτι στιγμιαία και χαζοί όταν αυτό παίρνει πολύ χρόνο. Σε όρους εκμάθησης όμως θα έπρεπε να αισθανόμαστε το ακριβώς αντίθετο. Όταν κάτι έρχεται στο μυαλό μας γρήγορα, επειδή δεν δουλεύουμε για να το ανακαλέσουμε, δεν πραγματοποιείται μάθηση. Όταν χρειάζεται να εργαστούμε σκληρά για να το ανακαλέσουμε στο συνειδητό, συμβαίνει κάτι σπουδαίο: μαθαίνουμε.

Όταν η μνήμη των ανθρώπων τεστάρονται, όσο περισσότερη δουλειά χρειάζεται για να κατασκευαστεί ή να ανακατασκευαστεί η κεντρική μνήμη, τότε γίνεται δυνατότερη η μνήμη. Γι’ αυτό οι σωστές τεχνικές εκμάθησης περιλαμβάνουν tests, επειδή το να κοιτάζεις απλά την πληροφορία δεν είναι αρκετό: η εκμάθηση χρειάζεται προσπάθεια ανάκλησης.

8. Η μάθηση εξαρτάται ιδιαίτερα από το περιβάλλον

Έχεις ποτέ παρατηρήσει πως όταν μαθαίνεις κάτι σε ένα περιβάλλον, όπως μια τάξη, δυσκολεύεσαι να το ανακαλέσεις όταν αλλάζει αυτό το περιβάλλον;

Αυτό συμβαίνει επειδή η μάθηση εξαρτάται ιδιαίτερα από το πώς και που το κάνεις: εξαρτάται από το ποιος είναι εκεί, τι είναι δίπλα σου και το πώς μαθαίνεις.

Έχει αποδειχθεί πως η οι άνθρωποι έχουν καλύτερη μακροπρόθεσμη εκμάθηση όταν εκτίθενται σε διαφορετικούς τρόπους ή σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Όταν η μάθηση είναι υψηλά εξαρτώμενη από το περιβάλλον, τότε δεν μεταδίδεται καλά ή κολλάει όσο περνούν τα χρόνια.

9. Μνήμη, επαναφόρτωση

Αν θες να μάθεις ποδόσφαιρο, είναι καλύτερο τη μία εβδομάδα να μαθαίνεις να σουτάρεις, την επόμενη εβδομάδα να ντριμπλάρεις, την επόμενη εβδομάδα να κοντρολάρεις κλπ; Ή θα σουτάρεις, θα ντριμπλάρεις και θα κοντρολάρεις κάθε μέρα;

Έχει αποδειχθεί πως για μακροπρόθεσμη απομνημόνευση, οι μνήμες ανακαλούνται πιο εύκολα όταν η μάθηση αναμειγνύεται. Αυτό αληθεύει τόσο για την κινητική μάθηση, όπως το ποδόσφαιρο, όσο και για τη δηλωτική μνήμη, όπως του ‘ποια είναι η πρωτεύουσα της Βενεζουέλας;’ (για να μη γκουγκλάρεις, είναι το Καράκας).

Το πρόβλημα με αυτό τον τρόπο εκμάθησης είναι ο χειρότερος τρόπος για να ξεκινήσεις. Αν προπονηθείς στα σουτ και γρήγορα αλλάξεις σε ντρίμπλα, θα ‘ξεχάσεις’ πώς να σουτάρεις. Οπότε νοιώθεις πως τα πράγματα πάνε χειρότερα απ’ότι αν καθόσουν να μάθεις πώς να σουτάρεις πάλι και πάλι. Μακροπρόθεσμα όμως αυτού του είδους η αναμεμειγμένη μάθηση δουλεύει καλύτερα.

10. Η μάθηση είναι υπό τον έλεγχό σου

Το πρακτικό αποτέλεσμα αυτών των γεγονότων σχετικά με τη μνήμη είναι ότι συχνά υποτιμούμε πόσο έλεγχο έχουμε πάνω από τη δική μας μνήμη και την ανάκληση.

Για παράδειγμα, οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν πως, από τη φύση τους, μερικά πράγματα είναι δύσκολο να τα μάθεις οπότε και τα παρατάνε. Ωστόσο, τεχνικές όπως το να χρησιμοποιείς διαφορετικά περιβάλλοντα, να εναλλάσσεις εργασίες και να δημιουργείς συνθήκες δύσκολης επανακατασκευής μνημών μπορεί να βοηθήσει στην ώθηση απομνημόνευσης.

Οι άνθρωποι επίσης τείνουν να πιστεύουν πως το παρελθόν είναι καθορισμένο και τελειωμένο, δεν μπορεί να αλλάξει. Το πώς ανακαλούμε όμως το παρελθόν και το τι σκεφτόμαστε γι’ αυτό μπορεί να αλλάξει. Με την ανάκληση μνημών με διαφορετικούς τρόπους μπορεί να μας βοηθήσει να επανερμηνεύσουμε το παρελθόν και να ανοίξουμε νέα μονοπάτια για το μέλλον. Για παράδειγμα, μελέτες έχουν αποδείξει πως οι άνθρωποι μπορούν να ξεπεράσουν επώδυνες αρνητικές αναμνήσεις με το να εστιάζουν σε πιο θετικές.

Εν πάση περιπτώσει, η μνήμη και η ανάκλησή της δεν είναι τόσο φτωχή όπως φανταζόμαστε. Μπορεί να μην δουλεύει σαν ηλεκτρονικός υπολογιστής αλλά ακριβώς αυτό είναι που κάνει πιο συναρπαστική την κατανόηση της και την εμπειρία της.

Πηγή: http://www.spring.org.uk/2012/10/how-memory-works-10-things-most-people-get-wrong.php