Δεν υπάρχει εμβόλιο για τις ψυχικές ασθένειες

Το 2020 είναι αναμφισβήτητα η χρονιά του COVID. Ξεκίνησε με άγνοια του επερχόμενου κινδύνου από τους περισσότερους ανθρώπους και καταλήγει με την ελπίδα των επερχόμενων εμβολίων και την επιστροφή στην κανονικότητα μέσα στο 2021. Μία ελπίδα που δεν ισχύει για όλες τις κρίσεις. Όσοι επηρεάζονται από αυτές τις «άλλες» κρίσεις είχαν διαφορετικό μονοπάτι πριν την κρίση του COVID και θα συνεχίσουν να έχουν αυτό το διαφορετικό μονοπάτι και μετά.

Για αυτούς τους ανθρώπους δεν υπάρχει επιστροφή στην κανονικότητα. Το να ζουν με ψυχική ασθένεια ή διαταραχή (δική τους ή προσφιλούς τους προσώπου) είναι η κανονικότητά τους. Κι ενώ έχουν γίνει πολλά βήματα για την αντιμετώπιση ορισμένων καταστάσεων ψυχικής υγείας – αυτών που αντιμετωπίζονται με το σωστό συνδυασμό ψυχοθεραπείας, φαρμάκων και αυτοεξυπηρέτησης – και τον σχετικό κοινωνικό αποστιγματισμό τους, η επιδημία σοβαρών ψυχικών ασθενειών δεν έχει τύχει της ίδιας αντιμετώπισης.

Σύμφωνα με στοιχεία (Ritchie and Roser, 2018) για το έτος 2017, κατά προσέγγιση το 10,7% του παγκόσμιου πληθυσμού πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή, κάτι που μεταφράζεται σε περίπου 792.000.000 ανθρώπους. Η αυτοκτονία αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου στις Η.Π.Α. στις ηλικίες μεταξύ 10 και 34 ετών και οι άνθρωποι με κατάθλιψη έχουν 40% μεγαλύτερη πιθανότητα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό να εμφανίσουν καρδιαγγειακά και μεταβολικά νοσήματα (name.org/mhstats).

Ως κοινωνία πολλές φορές εθελοτυφλούμε για τέτοιες καταστάσεις και θέλουμε να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχουν τέτοιες καταστάσεις γύρω μας. Είναι αξιομνημόνευτη η ατάκα από την ταινία Joker (2019), ειπωμένη από τα χείλη του ομώνυμου ήρωα που ενσάρκωσε εκπληκτικά ο Joaquin Phoenix: «Το χειρότερο κομμάτι του να έχεις ψυχική ασθένεια είναι ότι ο κόσμος περιμένει από εσένα να συμπεριφέρεσαι σαν να μην έχεις (ψυχική ασθένεια)». Και δεν είναι η μόνη βέβαια. Όλη η ταινία είναι μια κραυγή του ήρωα προς τους συνανθρώπους του. Παρόμοιες ατάκες όπως «Δεν θα το καταλάβεις», «Δεν ακούς, σωστά;», «Δεν ήμουν χαρούμενος ούτε μία γ…..νη ημέρα της ζωή μου» και πολλές άλλες δίνουν μία εικόνα της κανονικότητας ενός ανθρώπου με σοβαρή ψυχική ασθένεια.

Οι εποχές είναι δύσκολες. Η πανδημία έχει πυροδοτήσει μία σειρά κρίσεων – δημοσιονομική, συναισθηματική, κοινωνική κλπ – και μάλιστα μετά από μία δεκαετία που η Ελληνική κοινωνία αναστέναξε κάτω από συνεχή μνημόνια. Είναι όμως και εποχή αφύπνισης. Αυτή η πανδημία, αν διαβαστεί από τη θετική της πλευρά, μπορεί να ξυπνήσει την ανθρωπιά μας και την ενσυναίσθησή μας. Έχουμε μπει σε ένα δύσκολο και αβέβαιο χειμώνα. Όλοι κάνουμε ότι είναι απαραίτητο για να ελέγξουμε την πανδημία και να επιστρέψουμε στην κανονικότητα. Όλοι μας ελπίζουμε σε μία πολλά υποσχόμενη άνοιξη. Αυτή την άνοιξη προσδοκούν τα άτομα με ψυχικές ασθένειες και οι οικογένειές τους, που μέχρι και σήμερα αγωνίζονται για πάρα πολύ καιρό με την ελπίδα τους να αποτελεί ένα αμυδρό φως που τρεμοπαίζει, στην άκρη ενός τούνελ και ελπίζουν σε μία διαφορετική κανονικότητα από αυτή που βιώνουν. Εκεί πρέπει να στρέψουμε αμέσως μετά την προσοχή μας, όλες μας τις προσπάθειες, όλη μας τη βοήθεια.

Εμβόλια δεν υπάρχουν για τις ψυχικές ασθένειες. Υπάρχει όμως θεραπεία και ανάρρωση.

Παναγιώτης Δ. Μπρούμης
CPD Integrative Psychotherapist

COVID-19 και η γάτα του Σρέντιγκερ (Schrödinger)

Ο Έρβιν Σρέντινγκερ (Erwin Rudolf Josef Alexander Schrödinger, 12 Αυγούστου 1887 – 4 Ιανουαρίου 1961) ήταν Αυστριακός φυσικός. Ασχολήθηκε με τη Στατιστική φυσική, τη Θερμοδυναμική, την Ηλεκτροδυναμική, την Κοσμολογία, τη Βιολογία, τη Φιλοσοφία, αλλά κυρίως με την Κβαντική φυσική, ανακαλύπτοντας την περίφημη κυματική εξίσωση που φέρει το όνομά του. Τιμήθηκε μαζί με τον Πολ Ντιράκ (Paul Dirac, 1902-1984) με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής για τις εργασίες του πάνω στην ατομική θεωρία.

Η γάτα του Σρέντιγκερ είναι ένα νοητικό πείραμα που χαρακτηρίζεται και ως παράδοξο. Το σενάριο παρουσιάζει μια γάτα, η οποία μπορεί να είναι ταυτόχρονα ζωντανή και νεκρή, με την κατάστασή της να συνδέεται με προηγούμενο τυχαίο γεγονός. Μια γάτα, μια φιάλη με δηλητήριο και μια ραδιενεργη πηγή τοποθετούνται σε σφραγισμένο κουτί. Αν ο εσωτερικός ελεγκτής ανιχνεύσει ραδιενέργεια (π.χ. μια διάσπαση ατόμου), η φιάλη θρυμματίζεται, ελευθερώνοντας το δηλητήριο που σκοτώνει τη γάτα. Αν όχι, η γάτα παραμένει ζωντανή. Η πιθανότητα είναι 50% ανα ώρα.

Αυτό σημαίνει ότι, αν δεν κοιτάξουμε στο κουτί, η γάτα θα βρίσκεται και στις δύο καταστάσεις, δηλαδή δυνητικά θα είναι ταυτόχρονα και νεκρή και ζωντανή πριν εμείς την παρατηρήσουμε. Βρισκόμαστε στην λεγόμενη «υπέρθεση και των δύο καταστάσεων», δηλαδή στην ουσία σε δύο σύμπαντα, ένα με νεκρή τη γάτα κι ένα με ζωντανή. Και το ερώτημα είναι τι από τα δύο πρέπει να πιστέψουμε; Τι ισχύει;
Αυτή την περίοδο βρισκόμαστε στην ίδια ακριβώς κατάσταση με τον COVID-19. Τελικά πρέπει να φοράμε μάσκα ή όχι; Γάντια; Σε ποια απόσταση κολλάει και με τι τρόπο; Πόσο παραμένει ζωντανός και σε ποια επιφάνεια; Πεθαίνει με την υψηλή περιβαλλοντική θερμοκρασία ή όχι; Αποκτά κάποιος ανοσία αφού νοσήσει και ιαθεί ή όχι; Και βέβαια πολλά άλλα ερωτήματα, που οδηγούν πολλούς ανθρώπους στην ερώτηση «Υπάρχει ή δεν υπάρχει ο ιός;».

Τι συμβαίνει τελικά με αυτή την απροσδιοριστία; Θα θέλαμε να γνωρίζουμε τι συμβαίνει πάντα κι αυτή η φάση μας το απαγορεύει…κι έχει και το θράσος να απειλεί (ή να μην απειλεί) τη ζωή μας. Από μία άλλη οπτική, παρατηρώντας κάτι το επηρεάζουμε συνεχώς, πχ αν φοραω γυαλιά ή όχι βλέπω το ίδιο αντικείμενο τελείως διαφορετικά απ΄ ότι αν τα αφαιρέσω. Και βέβαια θα αναρωτηθούμε «τι σχέση έχει το παράδοξο με μας;». Μα είμαστε συνέχεια αναγκασμένοι να βασιστούμε σε παράδοξα. Στην ουσία το παράδοξο δεν μας διδάσκει κάτι. Μας δίνει πιθανές εκδοχές. Συνήθως βλέπουμε τα πράγματα με ενα μοναδικό τρόπο. Όταν βλέπουμε κάτι αυτό γίνεται πραγματικότητα. Απ΄ τη στιγμή που παρατηρείς κάτι το ορίζεις κι όλας. Αλλά αυτό δεν αποκλείει την πιθανότητα να υπάρχουν και να λειτουργούν παράλληλα κι άλλες καταστάσεις που εμείς δεν βλέπουμε. Βρισκόμαστε όμως σε αυτή την ανασφάλεια επειδή ουσιαστικά αγγίζει ένα άλλο παράδοξο: τη ζωή και το θάνατο.

Εγώ τώρα που σου γράφω είμαι ζωντανός. Τη στιγμή που θα διαβάζεις τις γραμμές αυτές είμαι ακόμα ζωντανός ή μπορεί να είμαι και νεκρός. Έτσι είμαστε συγχρόνως και ζωντανοί και νεκροί ή δεν είμαστε ούτε το ένα ούτε το άλλο. Όλα εξαρτώνται από τον παρατηρητή κι αυτός εξαρτάται από το μυαλό του και κατ’επέκταση στα μάτια του (και τα γυαλιά που φοράει ή όχι) ή από οποιαδήποτε άλλη αίσθηση χρησιμοποιεί για να αντιληφθεί τον κόσμο μαζί με τις εμπειρίες του.

Αυτό το παράδοξο συνοδεύει και ταυτίζεται με όλων των ειδών τις απώλειες που μπορεί να έχουμε ή να μην έχουμε στη ζωή μας. Σε ένα βαθμό έχει εκφραστεί από τον Φρόυντ με το δίπολο Έρως και Θάνατος. Στην ουσία όμως ο έρωτας μόνο το φόβο της μοναξιάς είναι σε θέση να ξορκίσει. Και στην ουσία ο θάνατος (στη φοβική του έκφανση) είναι μια απέραντη μοναξιά

Το πραγματικό λοιπόν ερώτημα είναι ένα: Θα συνεχίσουμε να στεκόμαστε ακίνητοι σε μία βέβαιη αβεβαιότητα (η γάτα είναι και νεκρή και ζωντανή), με αποτέλεσμα μοιραία κάποια στιγμή στατιστικά να πεθάνει ή θα ενεργήσουμε; Κι αν ενεργήσουμε, πως θα ενεργήσουμε;

Με το να δούμε την κατάσταση με άλλο μάτι: Φυλαγόμαστε από τον θάνατο και ταυτόχρονα ζούμε. Δυνητικά είμαστε και ζωντανοί και νεκροί. Ας επιλέξουμε πως θέλουμε να ζούμε την κάθε μας στιγμή: ζωντανοί ή νεκροί; Φυλαγόμαστε από τον COVID-19 (και όχι μόνο) και ταυτόχρονα ζούμε. Όπως ακριβώς η γάτα του Σρέντιγκερ…

Σήμερα

Σήμερα είναι η μέρα. Σήμερα. Κάνε αυτό που θες σήμερα, τώρα. Συμπεριφέρεσαι σαν να είσαι αιώνιος. Δεν είσαι. Η μέρα είναι σήμερα, τώρα. Μην περιμένεις το αύριο. Τρέξε, αγάπησε, γέλα. Κάντο τώρα. Η ζωή δεν είναι απλά επιβίωση. Η ζωή είναι ζωή. Είσαι εδώ για να ζεις κι όχι απλά για να επιβιώνεις. Μην τη φοβάσαι τη ζωή. Πότε πάλι θα γίνεις 10, 15, 30 ετών? Το βλέπεις και κλείνεις τα μάτια. Πιστεύεις ότι θα είσαι αιώνιος… και το ξέρεις ότι δεν είσαι… και σε φοβίζει… και σε οδηγεί να μη ζεις τώρα. Συγχώρεσε, αγκάλιασε, κλάψε.

Το παρελθόν είναι ένα πτώμα. Μπορείς να μάθεις από αυτό. Να του κάνεις ανατομία, να το μελετήσεις, να βγάλεις συμπεράσματα και γνώση. Αν ζήσεις όμως μαζί του θα ζεις με τη σήψη γύρω σου κι όλα θα μολύνονται.

Το μέλλον είναι ένα φάντασμα. Για άλλους ελκυστικό, για άλλους τρομακτικό. Ψάχνεις να βρεις τι είδους φάντασμα είναι. Τι θα σου φέρει. Πώς θα σε τρομάξει και πως θα φυλαχτείς. Μην ξεχνάς όμως ότι είναι ένα φάντασμα. Δεν υπάρχει. Μόλις αποκτήσει υπόσταση, δεν είναι πλέον μέλλον αλλά παρόν. Όσο ζεις μαζί του θα κυνηγάς ανεμόμυλους σαν ένας νέος Δον Κιχώτης, αδυνατώντας να ζήσεις τώρα.

Το μυστικό είναι το συνεχές παρόν. Ζήσε το τώρα συνέχεια, αέναα. Ζήσε το με ζωή, με αξίες, χωρίς πάθος και χωρίς φόβο. Ζήσε το σαν να γεννήθηκες τώρα, σαν να γεννιεσαι κάθε μέρα. Πες “ευχαριστω”, “αγαπώ”, “πονώ” ή “χαίρομαι”…και να τα εννοείς. Ζήσε τη ζωή και η ζωή θα χορεύει για πάρτη σου, για σένα, σαν μια πανέμορφη χορεύτρια που έχεις μάτια μόνο γι’αυτή….